Wystąpienie nadzwyczajnej sytuacji siły wyższej w postaci stanu epidemii koronawirusa i związanym z wprowadzeniem na czas tego stanu zawieszeniem działalności instytucji kultury zakazem publicznej działalności koncertowej z udziałem zespołów artystycznych i publiczności, nie może w świetle prawa pracy skutkować przerzucaniem kosztów z tego tytułu na pracowników artystycznych, pozbawionych z tego powodu możliwości wykonywania zaplanowanych wcześniej na czas ogłoszonego zawieszenia działalności, zespołowych pracowniczych zajęć artystycznych. Zgodnie z naszymi umowami o pracę – w takiej sytuacji wykonujemy indywidualną pracę artystyczną, czynnie świadcząc w ten sposób naszą pracę osobno, w warunkach domowych, poza siedzibami instytucji. Jest to jedna z form naszej pracy, przewidzianych w regulaminach jej organizacji i wynagradzania, stanowiących prawem przewidziane swoiste wewnątrzzakładowe źródła prawa pracy, normujące zasady jej wykonywania oraz opłacania, a nie mogą być w nich wprowadzane zmiany pogarszające nasze warunki pracy ani wynagradzania. Takie działania dyrekcji Instytucji byłyby niezgodne z obowiązującymi umowami oraz prawem pracy.
Płace pracowników artystycznych publicznych artystycznych instytucji kultury winny podlegać pełnej ochronie i być w czasie staniu epidemii wypłacane wraz z dodatkami za zaplanowane w budżetach w osobowym funduszu płac odwołane z powodu stanu epidemii ponadnormowe wykonania, ponieważ na ich pracy artystycznej opiera się statutowa działalność wszystkich naszych instytucji, a odwołane z powodu zawieszenia działalności instytucji kultury na czas trwania stanu epidemii zajęcia zespołowe zastępuje indywidualna praca artystyczna (ipa). Podobne stanowisko zajął Pan P. Gliński Wicepremier Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w swych wyjaśnieniach, skierowanych do ustawowych organizatorów prawnych instytucji kultury, oraz bezpośrednio do naszych dyrektorów. W nawiązaniu do wypowiedzi od ZZ PAMO i OZZAT, Pan Minister poparł je też podczas telekonferencji 28.04.2020 r.
Indywidualna praca artystyczna jest bowiem bezspornie – inaczej niż w przypadku tych pracowników, których umowy o pracę nie przewidują ich pracy indywidualnej we własnych domach, poza siedzibą zakładu pracy – jednym ze zwykłych sposobów i jedną z typowych form nieprzerwanego świadczenia przez nas naszej pracy artystycznej. Niemożność realizowania zaplanowanych zajęć zespołowych nie jest więc dla nas okolicznością powodującą automatycznie przerwy w świadczeniu naszej pracy, albo przestoje w niej, w rozumieniu odnośnych przepisów prawa pracy, ani konieczności zmian organizacji oraz przekształcania zwykłego trybu naszej pracy w pracę zdalną. Jest tak w obowiązującym artystów normowym, mieszanym, wieloskładnikowym systemie pracy oraz jej wynagradzania. W czasie takich więc niezależnych od nas, zawieszeń naszej artystycznej pracy zespołowej, nieprzerwaną ciągłość jej wykonywania zapewnia nam nasza indywidualna praca artystyczna. Nie może zatem tutaj, w sensie faktycznym ani prawnym, być w ogóle mowy, zarówno o przerwach lub o przestojach w naszej pracy, w razie konieczności wykonywania jej indywidualnie w domach, ani o utracie przez nas z tego tytułu należnych nam części naszych zaplanowanych, honoraryjnych wynagrodzeń. Najprostszą, prawem przewidzianą formą ich naliczania i wypłacania za taki okres, jest zaś zastosowanie średnich stawek urlopowych za czas naszej tak wymuszonej – wyłącznie indywidualnej pracy artystycznej w instytucji, więc te pełne wynagrodzenia są należne artystom muzykom zatrudnionym w naszych instytucjach. Nie możemy aprobować obniżania tych wynagrodzeń z powodu zawieszenia działalności instytucji.
Obecna nadzwyczajna sytuacja zawieszenia działalności naszych instytucji podczas stanu epidemii, jako samorządowych artystycznych muzycznych instytucji kultury, nie zwalnia ich jako naszych pracodawców z konieczności realizowania przepisów art. 81 i powiązanych z nim przepisów KP chroniących prawo pracowników do zatrudnienia, trwałości stosunku pracy i wynagrodzenia z tytułu jej świadczenia. Zgodnie bowiem z utrwalonymi poglądami komentatorów – „Na pracodawcy spoczywa obowiązek zapewnienia pracownikowi warunków do wykonywania pracy, i to pracodawca ponosi ryzyko produkcyjne w tych sytuacjach, gdy gotowy pracownik, bez swojej winy pracy nie wykonywał”. Tak stwierdza wybitny autorytet w dziedzinie prawa pracy Sędzia Maria Teresa Romer w „Prawo pracy. Komentarz”., Lexis-Nexsis, W-wa 2010. Jest zaś oczywiste, że nasze instytucje nie są podmiotami prowadzącymi zwykłą produkcyjną lub usługową działalność gospodarczą – a działalność kulturalną, która z mocy prawa jest ustawowo wyłączona spod przepisów dotyczących działalności gospodarczej. Nikt nie proponuje pracownikom innych budżetowych jednostek organizacyjnych samorządowego sektora finansów publicznych obniżania ich wynagrodzeń z powodu czasowego zawieszenia działalności. Wszystkie nasze artystyczne muzyczne instytucje kultury są instytucjami publicznej służby kulturze narodowej. Działamy w nadrzędnym interesie publicznym zaspokajając obywatelom konstytucyjnie zagwarantowany dostęp do kultury i czynne uczestnictwo w koncertach oraz spektaklach muzycznych. Formami naszej pracy jest indywidualna i zespołowa praca Artystyczna, zaspokajająca społeczne potrzeby kulturalne publiczności. Jej wykonywanie na najwyższym poziomie wymaga zapewnienia jej ciągłości i stałego doskonalenia warsztatu. Nieprzerwanej realizacji zadań i obowiązków pracowniczych, poza pracą zespołową służy tutaj indywidualna praca artystyczna (ipa).
Przepis art. 81 § 1 Kodeksu pracy stanowi zaś że: „Pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia. W każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być jednak niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów” (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141, ze zm.). Oznacza to, że pracownikom, którzy mają w umowie o pracę określoną stawkę normową i wysokość stałego miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego (a nie pracują w systemie akordowym jak również w systemie prowizyjnym), należy się wynagrodzenie w niepomniejszonej wysokości. Zatem to pełne, łączne uśrednione, wieloczęściowe wynagrodzenie przysługuje również artystom zatrudnionym w publicznych instytucjach kultury. Próby pomniejszenia tego wynagrodzenia w wyniku umów lub porozumień, byłyby z mocy prawa nieważne, stanowiłyby jego naruszenie. Wynika to bezpośrednio z ustawy i znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie -Uchwała SN z 18 października 1977 r (PZP 23/77 (OSNCP 1978, nr 4, poz. 67 OSPiKA 1979, nr 6,poz 97 z glosą J. Tyszki): „Postanowienie umowy o pracę wyłączające uprawnienia pracownika do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, jeżeli gotów był do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy jest nieważne z mocy art. 18 paragraf 2 Kodeksu Pracy w związku z artykułem 81 paragraf 1 k.p. 2” Jest to bowiem zgodne z brzmieniem art. 18. KP § 1. „Postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy. § 2. „Postanowienia umów i aktów, o których mowa w § 1, mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy są nieważne; zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy.”
Tym samym, zawarcie przez ZOZ ZZ PAMO lub inne Związki Zawodowe, narzucanych przez dyrekcje jakichkolwiek porozumień, skutkujących naruszeniem przepisów Art. 81 KP, byłoby zaskarżalne oraz możliwe do skutecznego podważenia przed Sądem Pracy przez każdego pracownika objętego owymi postanowieniami. Jednocześnie, takie bezprawne naruszenie art. 81 KP, mogłoby również stanowić tutaj bezwzględną „przesłankę do odwołania dyrektora instytucji kultury przed zakończeniem okresu na który został powołany” (art. 15. Ust. 6 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej), gdyż niewątpliwie stanowiłoby „naruszenie przepisów prawa w związku z zajmowanym przez dyrektora stanowiskiem, w zakresie wyznaczonym jego zadaniami i kompetencjami, co może mieć miejsce zarówno w przypadku naruszenia generalnych i abstrakcyjnych norm, zarówno o walorze powszechnie obowiązującym, jak i wewnętrznym, bez względu na stopień naruszenia” (Tak: S. Gajewski, A. Jakubowski – w „Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Komentarz ).
Podobnie stanowi także ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej z dnia 25 października 1991r. (t.j. Dz.U. 2020 poz.194) w „Art. 31a. 1. Pracownik artystyczny może otrzymywać dodatkowe wynagrodzenie, w szczególności za udział w określonej roli w przedstawieniu lub koncercie, za reżyserię, scenografię, choreografię lub kierownictwo muzyczne przedstawienia lub współtworzenie utworu audiowizualnego w rozumieniu przepisu art. 69 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1231)” Ten przepis ustawy, która jest aktem prawnym rangi lex specialis regulującym szczegółowo zasady działalności artystycznych instytucji kultury, stanowi w otwartym taksatywnym (czyli przykładowym tylko) katalogu czynności, materialnoprawną podstawę prawną przyznawania pracownikom artystycznym publicznych instytucji kultury dodatkowych wynagrodzeń. W przypadku artystów muzyków instrumentalistów i wokalistów oraz tancerzy, tymi dodatkowymi wynagrodzeniami, poza płacami zasadniczymi, są normy zajęciowe – część z nich może być wliczona w stałe wynagrodzenia zasadnicze, część zaś stanowi wynagrodzenia ponadnormowe. Do naszych najbardziej typowych, dodatkowych ponadnormowych wynagrodzeń, zalicza się indywidualnie ustalane różne ilości norm takich zajęć, którymi są: różne stadia oraz formy przygotowań w ramach indywidualnej pracy artystycznej (ipa) i prób, oraz estradowych i scenicznych artystycznych wykonań utworów muzycznych, wokalnych i tanecznych podczas koncertów i spektakli. A jak wykazaliśmy wyżej, w razie niemożności zaplanowanych występów, niezależnej od artystów, nasza praca jest dalej prowadzona nieprzerwanie w ramach indywidualnej pracy artystycznej (ipa).
W przedstawionym tu wyżej stanie faktycznym i prawnym, nie dochodzi zatem niewątpliwie akurat wyłącznie w przypadku artystów muzyków orkiestrowych instrumentalistów oraz wokalistów i tancerzy, zatrudnionych i pracujących w naszych instytucjach do przerw ani przestojów w naszej pracy artystycznej i w jej zmiennej części tylko normowo organizowanej oraz wynagradzanej, w tym szczególnym, obowiązującym nas systemie pracy oraz wynagradzania. Nie ma więc również podstaw faktycznych i prawnych do obniżania obecnie naszych wynagrodzeń normowych, w związku z ciągłym oraz nieprzerwanym wykonywaniem przez nas jako pracowników artystycznych, indywidualnej pracy artystycznej (ipa), ani do pozbawiania nas w taki sposób, znaczących kwot ruchomych części naszych wynagrodzeń z powodu czasowego zawieszenia naszych wcześniej zaplanowanych zespołowych zajęć wykonań artystycznych – wynikających z obowiązków pracowniczych, dodatkowo płatnych za zajęcia wynagradzane zmiennymi składnikami wynagrodzeń. Nie możemy więc zgadzać się dziś na obniżanie wysokości tych dodatkowych wynagrodzeń do części tylko, tak pomniejszonych procentowo, naszych średnich urlopowych, co niektórzy dyrektorzy proponują nam wadliwie prawnie oraz bezpodstawnie, mimo pracy w ramach ipa – niezgodnie z naszymi umowami o pracę i z odrębną, częściowo ruchomą, normową specyfiką organizacji i wynagradzania naszej pracy artystycznej, wykonywanej zamiennie: albo w ramach planowych wspólnych zajęć zespołowych orkiestr, chórów, solistów – albo w ramach naszej indywidualnej pracy artystycznej (ipa). Konieczność nieprzerwanej pracy w ramach ipa, wynika bowiem właśnie z jej specyfiki i dlatego ją tak wykonujemy, gdy występują niezależne od nas przerwy w zaplanowanej pracy zespołowej. Optymalne rozwiązanie zasad wynagradzania na czas zawieszenia działalności instytucji, stanowi więc wypłacanie pełnych średnich urlopowych za pracę w ramach ipa.
W instytucjach, w których zajęcia normowe są w całości wliczone w płace zasadnicze winny one być wypłacane jak w czasie nieprzerwanej działalności instytucji. W tych instytucjach, w których w okresie zawieszenia działalności z powodu epidemii nie odbywają się nasze zespołowe zajęcia, wynagradzane honorariami normowymi, należy wypłacać je tak jakby zaplanowane zajęcia się normalnie odbywały. Środki na nie musiały być już zabezpieczone w budżetach naszych instytucji. W razie wątpliwości na jakiej podstawie dokonać wypłaty ruchomych części wynagrodzeń za planowe zajęcia, wynikające z obowiązków pracowniczych ale wynagradzane dodatkowymi zmiennymi składnikami wynagrodzenia, które nie odbywają się z powodu stanu epidemii, poniżej przedstawiamy propozycje zmian w regulaminach wynagrodzeń, pozwalających dyrektorom na wypłacanie od razu pełnych uśrednionych wynagrodzeń według ich pełnych stawek urlopowych – naliczanych jak za pracę zespołową bez obecnego zawieszenia – ponieważ w naszym systemie organizowania i wynagradzania pracy, w sytuacji niezależnego od nas braku wykonywania naszej artystycznej pracy zespołowej, zastępuje ją indywidualna praca artystyczna (ipa), którą wykonujemy zamiast zaplanowanych zajęć zespołowych.
- „Pracownicy artystyczni, którzy w okresie obowiązywania stanu zawieszenia prowadzenia działalności artystycznej przez instytucje kultury mieli zaplanowane do wykonania wynikające z obowiązków pracowniczych zajęcia wynagradzane zmiennymi składnikami wynagrodzenia za okres tej, niezależnej od tych pracowników przerwy w pracy zespołowej, wykonując indywidualną pracę artystyczną zachowują prawo do pełnego wynagrodzenia jak za urlop wypoczynkowy, obliczonego na podstawie Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Przez czas niemożności wykonywania zwykłych planowych zajęć w ramach pracy zespołowej, pracownikom artystycznym poleca się stałe wykonywanie w tym czasie indywidualnej pracy artystycznej, zgodnie z jej formami i celami na danych stanowiskach zatrudnienia oraz pracy.
- „Wszyscy pozostali pracownicy za czas niewykonywania pracy w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia działalności artystycznej przez instytucje kultury, jeżeli byli gotowi do jej wykonywania, a doznali przeszkód z przyczyn niedotyczących pracownika, zachowują prawo do wynagrodzenia jak za urlop wypoczynkowy, obliczonego na podstawie Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Stosownie do potrzeb i możliwości, pracownikom którzy nie pracują w systemie częściowo normowego wynagradzania pracy artystycznej, bez przewidzianej w nim indywidualnej pracy artystycznej, zleca się ewentualnie różne formy pracy zdalnej lub inne, możliwe do wykonywania z zachowaniem ograniczeń stanu epidemii.”
Na podstawie przedstawionych wyżej o przybliżonej treści zmian w regulaminach wynagradzania dyrektorzy muzycznych artystycznych instytucji kultury mogą wydać zarządzenia, które uregulują wprost wypłacanie średnich urlopowych wynagrodzeń pracownikom artystycznym w czasie stanu epidemii, obejmujących honoraria stanowiące zmienne części wynagrodzeń mimo, iż i bez tych zarządzeń jest to w obowiązującym stanie prawnym możliwe oraz wskazane, jak wynika to z wyjaśnień i zaleceń Pana Wicepremiera, Ministra Kultury. Jak też dokonywanie niepomniejszonych wypłat dla pozostałych pracowników danej Instytucji, których stałe wynagrodzenia powinny być chronione tak samo jak wynagrodzenia pracowników innych samorządowych budżetowych instytucji należących do sektora finansów publicznych. Przypominamy ponownie, iż artyści muzycy stanowią w artystycznych muzycznych instytucjach kultury najważniejszy zasób kapitału ludzkiego oraz wartości niematerialnych i prawnych, decydujących o wartości oraz randze instytucji, nie wolno go zatem deprecjonować, próbując na nas tak przerzucać koszty zawieszenia działalności instytucji, mimo, iż ze względu na specyfikę naszej pracy artystycznej jej nie przerywamy gdyż realizujemy ją czasowo w ipa.
„Pracownicy wykonujący, w okresie obowiązywania ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych i wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. 2020 poz. 374), na polecenie pracodawcy indywidualną pracę artystyczną i pracę zdalną, zachowują prawo do wynagrodzenia jak za urlop wypoczynkowy obliczonego na podstawie Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.”
Informujemy, że przedstawione tu przez nas ramowe propozycje rozwiązań, które mogą pozwolić na uniknięcie znacząco niższych wynagrodzeń podczas trwania zawieszenia działalności instytucji kultury w okresie stanu epidemicznego, zostały wdrożone już w Operze Wrocławskiej. Umożliwią one wypłatę wynagrodzeń bez strat zarobków z powodu wymuszonej niemożności naszej pracy zespołowej w formie zajęć w marcu i w bieżącym miesiącu. Nie powinniśmy się godzić na obniżanie wynagrodzeń za zajęcia o 80 lub tym bardziej o 60%. Jest to zwłaszcza istotne dla najniżej zarabiających Koleżanek i Kolegów, będących przy tym jedynymi żywicielami rodzin, opiekunami osób niepełnosprawnych lub należących do grup ryzyka osób starszych i przewlekle chorych, o których prawa, interesy i warunki życiowe powinniśmy jako Związek Zawodowy szczególnie zadbać obecnie w pierwszej kolejności. Apelujemy więc do wszystkich członków naszego Związku o wykazanie wzajemnej przyjaznej troski o wszystkich mogących potrzebować naszej pomocy i kontaktu Koleżanek, Kolegów pracujących z nami – szczególnie osób samotnych, wielodzietnych i osób starszych. To naprawdę ważne w sytuacji stanu epidemii i jego dotkliwych skutków w postaci licznych obowiązkowych ograniczeń nie tylko w pracy ale i w większości dziedzin i przejawów całego naszego życia prywatnego oraz rodzinnego, poza pracą. Należy na koniec podkreślić, że nadal w części naszych samorządowych artystycznych muzycznych instytucji kultury stałe wynagrodzenia zasadnicze są w wysokości niższej niż obowiązująca w 2020 r. minimalna płaca krajowa, lub są tylko niewiele wyższe, a od łącznych zarobków z wynagrodzeniami dodatkowymi u naszych pracodawców, nie odlicza się przed opodatkowaniem 50% na koszt uzysku, co jest niezgodne z odnośnymi przepisami prawa podatkowego oraz z ich już wiążącą interpretacją.
