Sprawozdanie z III Międzynarodowej Konferencji Muzyków Orkiestrowych organizowanej przez FIM
W dniach 24-26 lutego 2014 r. w Oslo odbyła się III Międzynarodowa Konferencja Muzyków Orkiestrowych zorganizowana przez FIM (The International Federation of Musicians). Jako oficjalny delegat ZZ PAMO mogłem uczestniczyć i reprezentować polskich muzyków w tym ważnym wydarzeniu oraz przeprowadzić wstępne rozmowy dotyczące warunków przystąpienia ZZ PAMO do FIM. Wyjazd został sfinansowany przez ZZ PAMO oraz FIM.
Nowoczesny gmach Congress Centre zgromadził grono 162 delegatów z 32 państw (Austrii, Australii, Belgii, Brazylii, Bułgarii, Chin, Cypru, Danii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Islandii, Japonii, Kanady, Meksyku, Niemiec, Norwegii, Polski, Republiki Południowej Afryki, Rumunii, Serbii, Słowenii, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Szwecji, Urugwaju, Węgier, Wielkiej Brytanii i Włoch). Stroną organizacyjną i oprawą artystyczną zajął się Związek Zawodowy Norweskich Muzyków (MFO).
Konferencja Muzyków Orkiestrowych FIM odbywa się co trzy lata i ma na celu omówienie zagadnień związanych z funkcjonowaniem orkiestr na świecie, przedstawienie największych zagrożeń związanych z wykonywaniem zawodu muzyka orkiestrowego oraz sposobów zapobiegania pojawieniu się takich zagrożeń w przyszłości. Obrady umożliwiły wymianę doświadczeń oraz refleksji związanych z poszczególnymi tematami. W pierwszych pięciu panelach dyskusyjnych uczestniczyć mogli również menadżerowie orkiestr, natomiast pozostałe punkty programu przewidywały udział wyłącznie muzyków i działaczy związków zawodowych. Konferencję zakończyło uchwalenie Deklaracji Końcowej zawierającej podsumowanie obrad.
Konferencję otworzyły wystąpienia powitalne gości honorowych oraz przedstawicieli organizatorów – Sveina Hardberga (Przewodniczący Parlamentarnego Komitetu do Spraw Kultury, Norwegia), Hansa Ole Riana (Przewodniczący MFO) i Johna Smitha (Przewodniczący FIM). Następnie Simon Steyne (ILO – Międzynarodowa Organizacja Pracy) przedstawił krótki film poruszający problem wykorzystywania dzieci do ciężkiej pracy fizycznej i zaapelował o poparcie dla międzynarodowej akcji „Music against Child Labour” zainicjowanej przez takich artystów jak Claudio Abbado czy Daniel Barenboim (szerzej na temat tej inicjatywy na stronie: http://www.ilo.org/ipec/Campaignandadvocacy/MusicInitiative/lang–en/index.htm )
W następnej kolejności Colin Marchika (inżynier badawczy EHESS – Wyższej Szkoły Nauk Społecznych w Paryżu) przedstawił rezultaty kilkuletnich badań dotyczących funkcjonowania orkiestr na świecie (FIM Global Survey on Orchestras). Graficzne ilustracje zawarte w prezentacji francuskiego badacza w sposób czytelny podsumowały jego wyliczenia i wnioski. Badania dotyczyły takich obszarów jak: organizacja pracy, nagrania, tournée, koncerty, instrumenty wykorzystywane przez muzyków, zdrowie i bezpieczeństwo, liczebność orkiestr, czas istnienia zespołów, dochody i sposoby finansowania, ilość stałych etatów, podział orkiestr w zależności od wykonywanego repertuaru czy też rozmieszczenia geograficznego. Analiza Colina Marchika zasługuje na uznanie, należy jednak nadmienić, iż większość największych amerykańskich orkiestr odmówiła wzięcia udziału w badaniach.
I. Nowoczesne zarządzanie orkiestrą
1. Przyszłość orkiestr symfonicznych: nowe koncepcje, nowe sposoby postępowania w miejscu pracy
Renate Böck (Austria)
Dario Broccardo (RPA)
Laurent Bayle (Francja)
Rolf Lennart Stensø (Norwegia)
Mod: Beat Santschi (Szwajcaria)
W pierwszym panelu dyskusyjnym poruszany był temat przyszłości orkiestr symfonicznych. Moderator Beat Santschi (wiceprezes FIM) w swoim wystąpieniu ukazał problemy związane z redukowaniem liczby orkiestr oraz zmniejszaniem ilości pełnoetatowych stanowisk. Uczestnicy dyskusji debatowali nad kierunkiem potrzebnych zmian, alternatywnymi rozwiązaniami dla zespołów zmagających się z problemami finansowymi. Debatowano, czy wprowadzenie zmian w repertuarze jest działaniem koniecznym, aby sprostać oczekiwaniom współczesnej publiczności i sponsorów.
Następnie swoje stanowisko dotyczące roli związków zawodowych w aspekcie poruszanych wcześniej zagadnień przedstawił Ray Hair (Przewodniczący American Federation of Musicians of the United States and Canada). Podkreślił on, że rolą związków zawodowych jest przede wszystkim aktywne działanie prewencyjne. Podsumowaniem całej wypowiedzi może być jego stwierdzenie: „Jeśli nie organizujecie i nie negocjujecie, nie jesteście związkiem tylko kongresem lub klubem”.
Kolejny prelegent zwrócił uwagę, iż do związków należy wyznaczanie granic i kontrolowanie ich respektowania. Inny z uczestników zasugerował, iż należy używać bardzo prostych i konkretnych argumentów w rozmowach z politykami, bo zwykle nie mają oni czasu, by móc się pochylić nad problemami orkiestr i muzyków.
2. Podejmowanie decyzji w orkiestrach: odgórny czy oddolny proces decyzyjny?
Carla Lehmeier (USA)
Nicolas Papageorgiou (Cypr)
François Bou (Francja)
Paul Hughes (Wielka Brytania)
Mod: Déborah Cheyne (Brazylia)
Kolejny panel dyskusyjny dotyczył struktur organizacyjnych w orkiestrach. Prelegenci próbowali odpowiedzieć na pytanie, czy w dzisiejszych czasach model „top-down” (decyzje podejmowane przez „górę” organizacji – jej członkowie nie mają na nie żadnego wpływu) może mieć jeszcze jakieś uzasadnienie; czy też należy za wszelką cenę starać się wdrożyć model „bottom-up” (ostateczną decyzję nadal podejmuje „góra”, jednak po konsultacjach z różnymi działami organizacji).
Podsumowaniem tego panelu była konkluzja, że każda orkiestra sama musi rozwinąć swoją własną wewnętrzną strukturę komunikacji pomiędzy muzykami a dyrekcją (menadżerem). Komunikacja ta wymaga obustronnego zaufania. Natomiast zaufanie musi opierać się na zrozumieniu zarówno potrzeb muzyków jak również potrzeb menadżerów.
Konieczne jest pielęgnowanie tego zrozumienia poprzez szkolenia zawodowe w zakresie komunikacji, przywództwa, itp. Zaangażowanie muzyków w zarządzanie i podejmowanie decyzji artystycznych wiąże się z tym, że muszą oni przejąć częściową odpowiedzialność za funkcjonowanie orkiestry. Może to mieć wpływ na całą działalność orkiestry, zarówno z artystycznego jak i ekonomicznego punktu widzenia. Przykładem takiej orkiestry, która wykształciła bardzo dobry system współpracy pomiędzy zarządem a muzykami, jest BBC Symphony Orchestra. Wprawdzie zasady tej współpracy nie są na dzień dzisiejszy ściśle zapisane w regulaminie, jednak od 15 lat współpraca ta przebiega bez zastrzeżeń.
3. Orkiestry w kryzysie: czy istnieją rozwiązania polityczne?
Bruce Ridge (USA)
Yves Sapir (Francja)
Sture Carlsson (Szwecja)
Mark Pemberton (Wielka Brytania)
Mod: Anders Laursen (Dania)
Dyskusję przewidzianą na zakończenie pierwszego dnia konferencji rozpoczął Anders Laursen (wiceprezes FIM). Wyraził on opinię, że również na politykach i miłośnikach muzyki ciąży odpowiedzialność za przyszłość oraz kształt kultury. My, jako muzycy, nie możemy zapominać o możliwości uzyskania głosu poparcia dla naszych działań od słuchaczy. Mogą oni stać się głosem lobbującym dla nas publicznie, musimy się tylko zastanowić, jak ich przekonać do czynnego działania.
W dalszej części debatowano, czy możliwe jest unormowanie funkcjonowania i finansowania orkiestr na poziomie ustawowym. Nawet jeśli nie zawsze byłoby to możliwe, to uzyskanie wsparcia ze strony polityków z pewnością wpłynęłoby pozytywnie na ustabilizowanie sytuacji orkiestr w przyszłości.
II. Zdrowie i aspekty społeczne
4.
Proces starzenia się a jakość wykonywanej pracy: dostęp do
możliwości dalszego kształcenia się i adekwatna liczba godzin
pracy
Bill
Kerr ( Wielka Brytania)
Kristin
Haagensen (Norwegia)
Dr.
Christoph Stahl (Niemcy)
Gita
Kadambi (Finlandia)
Mod:
Tania Hardy Smith (Australia)
W naszym zawodzie często spotyka się ludzi, którzy przez całe swoje życie zawodowe związani są z jedną instytucją. Ponadto artyści ci przez lata żyją w świetle reflektorów. Przejście na emeryturę może być dla nich dużym szokiem. Z dnia na dzień muszą zejść ze sceny – co dla nich, jako artystów, jest bardzo często trudnym przeżyciem. Dodatkowo wiąże się to ze zmniejszeniem przychodów. Są to ludzie zasłużeni dla instytucji, dlatego należy dołożyć wszelkich starań, by umożliwić im godne przejście na emeryturę.
Bill Kerr z BMU (Brytyjski Związek Zawodowy Muzyków) zwrócił uwagę na potrzebę wprowadzenia programu, który wspierałby muzyków podczas całej ich kariery zawodowej, a także odpowiednio wcześniej przygotowywał do przejścia na emeryturę. Najważniejsze założenia tego programu wymienione są w Deklaracji Końcowej.
5. Dostosowanie liczby godzin pracy w celu uniknięcia nadmiernego stresu i obciążenia organizmu
Antonio
Muñoz (Hiszpania)
Bo
Olsson (Szwecja)
Bongani
Tembe (RPA)
Razvan
Ioan Dinca (Rumunia)
Mod:
Diane Widdison (Wielka Brytania)
Najnowsze badania dowodzą, że zbyt duża liczba godzin pracy jest źródłem większości problemów zdrowotnych muzyków orkiestrowych. Należy pomyśleć nad nowymi rozwiązaniami. Delegaci z Francji zwrócili uwagę na niepokojący trend „pracy bez końca” pojawiający się w coraz większej liczbie orkiestr. W Norwegii orkiestry starają się przestrzegać zasady maksimum 6 kolejnych dni pracy i jednego dnia wolnego. Podobne regulacje występują w Wielkiej Brytanii, o czym można przeczytać w moim sprawozdaniu z II Konferencji Muzyków Orkiestrowych FIM.
6. Sesja podsumowująca
Mod: John Smith (Wielka Brytania) – Przewodniczący FIM
Panel w formie otwartej dyskusji bez udziału menadżerów podsumowujący punkty od 1. do 5. Uczestnicy omawiali raz jeszcze najważniejsze tematy z poprzednich sesji skupiając tym razem uwagę na tym, jakie działania mogą podjąć związki w celu rozwiązania problemów.
III. Rola związków zawodowych
7. Powtórne przesłuchania: złe rozwiązanie
Déborah Cheyne (Brazylia)
Reinhard Pirstinger (Austria)
Hiroshi Sato (Japonia)
Gerald Mertens (Niemcy)
Mod: Danny Longstaff (Wielka Brytania)
Podając jako argument dążenie do podniesienia jakości gry zespołu, niektórzy menadżerowie i dyrygenci próbują wprowadzać powtórne przesłuchania zatrudnionych muzyków. Ostatnie takie próby miały miejsce w Symphony Orchestra of Brazil, the Malaysian Philharmonic Orchestra oraz the Korean Broadcasting System Symphony Orchestra w 2012 r. Spotkały się one z jednogłośnym sprzeciwem organizacji międzynarodowych, związków zawodowych i artystów, który sprawił, iż zakończyły się one fiaskiem.
Gerald Mertens, przewodniczący niemieckich związków zawodowych (DOV) stanowczo podkreślił, iż takie praktyki są nie do zaakceptowania, a ponadto są często sprzeczne z obowiązującym prawem pracy. Zdaniem Mertensa próby wprowadzania powtórnych przesłuchań przez zarząd lub dyrygenta w profesjonalnej orkiestrze symfonicznej są raczej objawem nieadekwatnych umiejętności przywódczych tych osób, a nie słabego poziomu wykonawczego muzyków. Prawda jest taka, że dla profesjonalnego muzyka orkiestrowego każda próba, każdy koncert czy każda sesja nagraniowa stanowi rodzaj „ponownego przesłuchania”, a największą motywacją do pracy jest aprobata i uznanie ze strony kolegów. Dowodem na słuszność tej tezy może być fakt, iż w żadnej z najsłynniejszych orkiestr symfonicznych nie stosuje się systemu powtórnych przesłuchań.
8.
Metody walki o swoje miejsce i warunki pracy oraz strajki
Theodoros
Lazarou (Grecja)
David
Morales (Hiszpania)
Howard
Manley (Australia)
Loris
Grossi (Włochy)
Mod:
Jay Blumenthal ( Wielka Brytania)
W przypadku, gdy wszystkie formy dialogu z pracodawcą są wyczerpane bez osiągnięcia zadowalającego porozumienia, inne formy nacisku mogą stać się koniecznością. Uczestnicy konferencji dyskutowali nad tym, jakie metody i działania są najbardziej skuteczne. Rozważali, w jaki sposób można zapewnić sobie przychylność publiczności.
Na bardzo istotny problem zwrócił uwagę Theodoros Lazarou: muzycy często myślą krótkowzrocznie. Wychodzą z mylnego założenia, że tak jak jest dziś, będzie zawsze.
Oni natomiast nie muszą się szczególnie interesować zmianami w sektorze kultury czy prawie pracy. Lazarou wyraził przekonanie, że jeżeli pozostawimy politykom decyzje dotyczące przyszłości orkiestr, wówczas możemy się spodziewać takiego samego scenariusza jak w Grecji – gdzie decyzją rządu w ciągu jednego dnia rozwiązano Narodową Orkiestrę Greckiego Radia ERT.
Następnie delegat z Hiszpanii przedstawił bardzo interesującą prezentację z przeprowadzonej z dużym rozmachem akcji protestacyjnej. 23 września 2013 r. hiszpańskie orkiestry protestowały wspólnie przeciwko drastycznym cięciom etatów oraz zwiększeniu podatku VAT na usługi kulturalne z 8 na 21%. Ponad 1000 muzyków z 23 orkiestr w 16 miastach zagrało równocześnie koncert z tym samym programem. Pośród wykonawców nie zabrakło takich zespołów jak Orquesta Nacional de España, Orquesta Sinfónica de Madrid i Orquestra Simfònica del Gran Teatre del Liceu z Barcelony.
Także niemieccy działacze przypomnieli o swojej zeszłorocznej akcji protestacyjnej, w której udział wzięło wiele zespołów symfonicznych. 30 września 2013 r. muzycy z ponad 100 orkiestr wyszli na ulice, by protestować przeciwko cięciom w sektorze kultury, które na przestrzeni ostatnich 20 lat doprowadziły do zamknięcia 37 instytucji: z pierwotnej liczby 168 zredukowano liczbę orkiestr do 131. Strajk rozpoczął się koncertem plenerowym orkiestry Berliner Philharmoniker, a kolejne występy miały miejsce w Hamburgu, Kolonii, Frankfurcie, Stuttgarcie, Monachium, Dreźnie, Lipsku i w wielu innych miejscowościach na terenie całych Niemiec.
9. Równowaga pomiędzy ochroną miejsc pracy a wzrostami wynagrodzeń
Arto Hoornweg (Holandia)
Renee Rasmussen (Norwegia)
Boris Postovnik (Serbia)
Fernando Lozano (Meksyk)
Mod: Gerald Mertens (Niemcy)
Wszyscy jesteśmy zdania, że należy zabiegać o godziwe wynagrodzenie i zapewnienie muzykom odpowiednich warunków pracy. W wyjątkowych sytuacjach ekonomiczno-gospodarczych może się jednak zdarzyć, że trzeba będzie czasowo przyjąć specyficzne rozwiązania. W trakcie sesji rozważano ewentualne możliwości, na jakie mogą się zgodzić związki zawodowe w celu utrzymania dotychczasowej ilości etatów lub zagwarantowania przyszłości orkiestrze. Z oczywistych względów szczegółowe informacje przekazane przez delegatów podczas tej debaty nie zostały przeze mnie w tym sprawozdaniu ujęte, natomiast zostaną przekazane bezpośrednio Zarządowi ZZ PAMO. Ogólne tematy i wnioski z tego panelu dostępne są w tłumaczeniu Deklaracji Końcowej.
10. Deklaracja Końcowa
Ostatnim punktem programu konferencji było przygotowanie Deklaracji Końcowej, która jest już dostępna na oficjalnej stronie FIM. Do mojego sprawozdania dołączam tłumaczenie tego dokumentu na język polski.
Na zakończenie Mylène Cyr (Przewodnicząca La Guilde des musiciens et musiciennes du Québec) oficjalnie przekazała decyzję sekretariatu FIM o wybraniu Montrealu na miejsce IV Międzynarodowej Konferencji Muzyków Orkiestrowych FIM, która odbędzie się w 2017 r.
Mateusz Szmyt, Warszawa, dn. 15.04.2014 r.
Zarząd Związku Zawodowego Polskich Artystów Muzyków Orkiestrowych pragnie podziękować Panu Mateuszowi Szmytowi za udział w Konferencji w Oslo, wkład w sprawy organizacyjne i przygotowanie materiałów pokonferencyjnych (sprawozdanie, materiały dodatkowe, tłumaczenia).
